De Stijl is een Nederlandse kunstbeweging van bewust abstracten, vernoemd naar het in 1917 in Leiden opgerichte tijdschrift De Stijl met ondermeer oprichter Theo van Doesburg, Piet Mondriaan, Vilmos Huszár, Bart van der Leck, dichter Antony Kok, architecten J.J.P. Oud en Jan Wils en de Italiaanse futurist Gino Severini., Robert van 't Hoff, Gerrit Rietveld en de Belg Georges Vantongerloo als ‘leden’.  De Stijl was een losse veranderlijke groep van kunstenaars, architecten en een schrijver.  De groep propageerde  eenheid tussen leven en kunst; tussen het individuele en het universele en zagen dat als oplossing voor de kleurloze tijd van de eerste Wereldoorlog. Orde en kleur als oplossing. En uiteraard symmetrie waardoor de productie eenvoudiger zou kunnen worden.

Kunstenaars als Mondriaan en Van Doesburg hielden zich al bezig met abstractie. Zij werden hiertoe aangezet door het kubisme en het futurisme, maar vooral de Russische kunstenaar Kandinsky. Toen in 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbrak, bleef Nederland neutraal. Omdat het land vier jaar lang afgesneden was van de rest van Europa, konden de Nederlandse kunstenaars zich in die periode wat onafhankelijker ontwikkelen maar niet vrij reizen naar bijvoorbeeld Parijs.  De sociaal-economische omstandigheden van die tijd waren een belangrijke inspiratiebron en drijfveer. Men zag de modernisering van de maatschappij als iets onvermijdelijks en de moderne kunst als een oplossing voor het efficiënter en dus soberder bouwen.  Om die reden sloten ook relatief veel communistische kunstenaars, waaronder Van 't Hoff en Rietveld, zich aan bij De Stijl.

De hervorming bestond uit het gebruik van een uitsluitend primaire kleuren, zwart en wit en een eenvoudige vormgeving om de harmonie te laten zien. Het ging om volledige abstractie. Het onderwerp werd echter niet verbannen. Sterker nog door precisie en geometrie kun je de harmonie, ook van de natuur laten zien, langs beredeneerde weg zo was de gedachte. Het Hollands landschap is ook door de mens geschapen en staat in de traditie van De Stijl zo zag Mondriaan en Van Doesburg de wereld.   

Het tijdschrift had vanaf 1917 tot het overlijden van Van Doesburg in 1931 een grote invloed op de kunst in Nederland en daarbuiten. Internationaal is De Stijl beter bekend onder de naam neoplasticisme of nieuwe beelding en speelde vanaf de jaren 30 een centrale rol in de Europese avant-garde. Van het tijdschrift zijn waarschijnlijk nooit meer dan 300 exemplaren gedrukt. Het aantal abonnees bedroeg ongeveer 120 met opvallend veel abonnees in Japan. De invloed was echter veel breder dan alleen de abonnees getuige van de positie van Mondriaan en de andere leden in de kunstwereld.

Precies een jaar na het verschijnen van het eerste nummer van De Stijl, werd het eerste manifest gepubliceerd, dat op J.J.P. Oud en Gerrit Rietveld na door alle leden ondertekend werd. Dit suggereert een homogeniteit die er echter niet was. De groep heeft slechts twee gemeenschappelijke tentoonstellingen georganiseerd: de architectuurtentoonstellingen in Galerie l'Effort Moderne en de École Spéciale d'Architecture, beide in Parijs. De kunstenaars kenden elkaar uiteraard wel, maar het grootste deel van de communicatie verliep via briefcontact. Mondriaan en Rietveld hebben elkaar bijvoorbeeld nooit ontmoet.

In maart 1920 werd hij in het Parijse atelier van Mondriaan voorgesteld aan de Franse kunsthandelaar Léonce Rosenberg, waar later architectuurtentoonstelling in de Galerie l'Effort Modern uit zou volgen. Vervolgens reisde Van Doesburg in december 1920 naar Berlijn waar hij door Bruno Taut voorgesteld werd aan de directie van het Bauhaus. Van Doesburg vestigde zich vervolgens langere tijd in Weimar, waar hij een Stijl-cursus organiseerde. Deze cursus zorgde voor een aanwas van het aantal leden, waaronder Karl Peter Röhl, Werner Graeff en Max Burchartz.

Toen van Doesbrug in 1926 ook met diagonale lijnen ging werken en zich verder toelegde op het elementarisme resulteerde dit in een breuk met Mondriaan, die vast bleef houden aan de nieuw beeldende principes met slechts horizontale en verticale lijnen. Het wit staat voor de werkelijkheid, of iemands geest. De lijnen vormen de 'gebeurtenissen'. Mondriaan zag in de verticale lijn het mannelijke (of het geestelijke), in de horizontale lijn het vrouwelijke (of het materiële, het aardse, de natuur). Deze twee krachten moesten in ieder mens en op elk schilderij in evenwicht zijn. De composities ademen daarmee een sfeer van rust en evenwicht uit.

In 1931 overleed Van Doesburg. Hierna werkten een groot aantal oud-leden van De Stijl nog één keer samen door in 1932 een nummer van De Stijl samen te stellen ter nagedachtenis aan Van Doesburg. De invloed van De Stijl op de architectuur is tot ver na 1931 groot geweest. Voorbeelden van architectuur zijn het Rietveld-Schröderhuis (1924), café De Unie ontworpen door J.J.P. Oud en de directiekeet in het Witte Dorp. Rietveld bleef meubels maken volgens de principes van De Stijl. Ook op de kunst is de invloed blijvend geweest met de van neoplastische composities van Mondriaan, Van der Leck en later Ger Gerrits waarvan wij een werk aanbieden op onze website.