Japanse prentkunst: Ukiyo-e

De Japanse kunst is beïnvloed door het boeddhisme vanuit Korea en de Chinezen. De tekentechnieken zijn veelal Chinees met typisch Chinese landschappen. Pas later ging men over de bekende Japanse hoftaferelen, rondom Kyoto, die men veelal op horizontale rollen tekende. In de 17e eeuw, de Tokugawa tijd, ontstaan de ukiyo-e schilders.

Kleurenhoutsneden en Ukiyo-e

Hoewel ukiyo-e en houtdruktechniek veelal in één adem worden genoemd, staat ukiyo-e in principe los van de gebruikte druktechniek. De houtdruktechniek gezorgd voor grote (goedkope) oplagen en voor grootschalige verspreiding onder de bevolking en de popularisering van deze kunstvorm. De term 'ukiyo' komt uit het boeddhisme en betekent 'een wereld van pijn' in een vergankelijke wereld. De 'e' in ukiyo-e betekent afbeelding of prent. Aanvankelijk waren de onderwerpen mooie vrouwen (courtisanes & geisha's), kabuki acteurs en sumo worstelaars; meestal zeer bekende en gewaardeerde figuren. Landschappen werden eerst als minderwaardig gezien maar door toedoen van Hiroshige en Hokusai werd dit meer en meer geaccepteerd.  

Invloed op Europesche kunst

Doordat de prenten als pakpapier voor Japans Porcelein naar Europa kwamen, raakten de impressionistische kunstenaars in de Japanse prentkunst geïnteresseerd. Naast Van Gogh, bezat ook Monet honderden prenten van Hokusai en Hiroshige. Courbet nam de thematiek van Hokusai’s golf over en ging de golven schilderen aan de Franse kunst. Van Monet is een schilderij van zijn vrouw in een Japanse jurk bekend en hij plaatste in zijn tuin natuurlijk een Japanse brug. Hoewel al deze kunstenaars nooit in Japan zijn geweest, bleef de cultuur hen interesseren. Vincent van Gogh maakte (min of meer) kopieën van een aantal ukiyo-e. Monet liet zich inspireren door Japanse gewaden in de Japanse Danseres. Dat werk niet horizontaal of verticaal georiënteerd hoefden te zijn maar een diagonale kijklijn kunnen hebben was een inzicht voor vele impressionisten en latere stromingen.

Houtdruktechniek

De (gespiegelde) tekening wordt op een houtblok gelijmd en uitgesneden. De eerste meerkleurenprenten ontstonden (pas) halverwege de 18e eeuw waarbij voor elke kleur een ander houtblok wordt gebruikt. De uiteindelijke kwaliteit is dan ook afhankelijk van de kunstenaar/ontwerper, de houtsnijder, de drukker en de uitgever.

 

 

Prenten en de signaturen

Japanse prenten hebben veelal verklarende teksten, die overigens niet op een vaste plaats in de prent staan. Soms zijn dit korte verhaaltjes maar het kunnen ook gedichtjes als haiku zijn. Ook staan op de meeste prenten een aantal zegels en een signatuur.Ook een zegel van de uitgever ontbrak meestal niet. De uitgever was zeer belangrijk voor een goede kwaliteit van de prent. Bedenk dat de kunstenaar alleen de tekening zelf maakte, maar het uitsnijden in hout in de verschillende blokken en het drukken in de vereiste kleuren door de uitgever werd verzorgd.

De Prijs

De kwaliteit na bijna 250 jaar en prijs van originele drukken gaat met name om het behoud van de kleur, het aantal kleine beschadigingen en eventuele afsnijdingen. Op een veiling kan een ukiyo-e van bijv. Andô Hiroshige tussen de € 300 en € 500 opleveren. Gewilde prenten gaan wel voor duizenden euro's weg. Bedenk wel dat echte goede prenten van Kunisada of Hirsoshige rustig € 12.000 kost.  

De bekendste Ukiyo-e Kunstenaars

Veelal werden de kunstenaars bekend onder hun 'voornaam' of eigenlijk hun artiestennaam. Ook veranderde deze naam nogal eens tijdens het leven van een kunstenaar. Ook namen ze vaak de naam aan van hun meester.

Andô Hiroshige is bekend onder de naam Hiroshige of Hiroshige I, maar Tanaka was zijn eigenlijke familienaam. Hij werd geadopteerd door de Andô familie en nam, toen hij 14 was, de artiestennaam Hiroshige aan, vandaar Andô Hiroshige. Hij studeerde bij Utagawa Toyokuni en Utagawa Toyohiro, die hem later toestonden de naam Utagawa te gebruiken. Onder de naam Utagawa Hiroshige is hij dus ook bekend. Schoonzonen van hem gebruikten namen Hiroshige II en Hiroshige III. Hiroshige maakte in het begin afbeeldingen van het dagelijkse leven en later meer en meer landschappen. Vaak in serie zoals afbeeldingen van "Drieënvijftig nederzettingen aan de Tôkaidô tussen tussen Edo en Kyoto waar de reizigers konden uitrusten. De serie zijn zowel in de horizontale als in de verticale uitvoering gemaakt. Hiroshige maakte ook een serie van 36 over de berg Fuji'. Naast landschappen tekende hij ook veel vogels, planten en dieren.

Suzuki Harunobu (1725-1770) wordt wel gezien als één van de eerste die meerkleurendrukprenten (nishiki-e) maakte, halverwege de 18e eeuw. Harunobu maakte veel erotische prenten.

Kitagawa Utamaro (1753-1806) is wereldberoemd geworden door zijn vele vrouwenportretten. Zijn eerste werken verschijnen in 1775, maar pas na 1790 verschijnen de meeste vrouwenportretten veelal in hun boudoir, aanvankelijk voornamelijk bekende courtisanes maar later ook andere bekende idolen.

Katsushika Hokusai (1760-1849), gewoon bekend als Hokusai, behoort tot groten der Japanse schilders hoewel men vermoedt dat hij geen aangeboren talent had en tot zijn negentiende jaar autodidact was door tekeningen van anderen te bestuderen. Zo was hij boekverkoper, maar ook leerling houtbloksnijder. Hij maakte veel series landschappen, waarbij hij zich o.m. baseerde op de kopergravures van de Hollandse school. Landschappen waren tot dan toe niet gebruikelijk, men schilderde voornamelijk courtisanes en acteurs. Een van deze series van Hokusai was: Zesendertig gezichten op de berg Fuji. Deze maakte hij toen hij zeventig was. Overigens zijn veel prenten in verschillende uitvoeringen gemaakt, waarbij in latere uitvoeringen wat kleine (kleur) wijzigingen zijn aangebracht.

 Bron: Uchiyama's website over Japan en een gaaf boek over Urikoy-e van Harris