Modernisme is een zeer ruim begrip en vat het karakter van de samenleving, de cultuur en het denken in de moderne tijd samen. Het gaat om het anti-establishment, het experimenteren, de queeste naar de fundamentele waarheid en vooruitgang. In de kunst betekende het een afscheid van de klassieke tradities die sinds de renaissance waren onderwezen. Het modernisme is een parapluterm voor vele ismen. Schilderstijlen die onder het modernisme vallen zijn bijvoorbeeld Fauvisme, Primitivisme, Expressionisme, Kubisme, Futurisme, Dadaïsme, Suprematisme, Surrealisme, Abstract-expressionisme, Sociaal-realisme en het pointilisme.
Wat modernisme nu precies betekende, wanneer het begon, en of het überhaupt eindigde (de term Postmodernisme bestaat ook), is discutabel. Wellicht is het te definiëren als de vervanging van oude methoden door nieuwe. Veel modernisten waren van mening dat de verwerping van de traditie mogelijkheden zou opleveren om nieuwe manieren voor het maken van kunst te ontdekken.
Vooral na de Eerste Wereldoorlog komen de modernisten in verzet tegen de traditionele opvattingen binnen de kunst, architectuur, literatuur, geloof, sociale organisaties en dus het gehele dagelijks leven. De moderne roman, het moderne toneel, de architectuur en de poëzie moesten vernieuwd worden zodat zij de moderne geïndustrialiseerde maatschappij beter weerspiegelden.
Het hoofdkenmerk van het modernisme in de beeldende kunst dat alle ismen, was de intentie met de traditie te breken en nieuw artistiek terrein te betreden. Dit begon met de heldhaftigheid van de anti-establishment-schilders in de late 19e eeuw, zoals de impressionisten en de Secessionisten, die onafhankelijk van academies exposeerden. De academies hielden vast aan de klassieke maatstaven en realistische voorstellingen met de juiste proportie en perspectief met doorgaans religieuze en morele thema's. In de schilderkunst was al sinds de Parijse Le Salon des Refusés uit 1863 een vernieuwing op gang gekomen. Door Napoleon III kregen schilderijen die geweigerd waren in de officiële salon een tweede kans. Het waren de impressionisten die voor het eerst als groep een eigen 'salon' inrichtten. In de 20e eeuw vallen ook kunststromingen als expressionisme, dada, kubisme en surrealisme onder modernisme. Overkoepelende kenmerken zijn: experimenteel, radicaal, readymade, primitief, internationaal, expressieve waarheid en gericht het onderbewustzijn.
Geen officiële schoonheid meer,' verkondigde de Franse dichter Jules Laforgue in 1883, zodra de impressionisten met hun eigen tentoonstellingen begonnen waren. 'Het publiek zal, zonder hulp, voor zichzelf leren kijken en zal vanzelf worden aangetrokken tot de vernieuwde kunst. Kunstenaars konden zich rechtstreeks op het publiek richten om verzamelaars aan te trekken en een broodwinning te creëren. Ze konden hun eigen artistieke maatstaven kiezen en vastleggen in manifesten.
Alle stromingen hadden het gevoel en het streven op zoek te zijn naar de fundamentele waarheid. Of deze waarheid nu spiritueel, ethisch, rationeel of emotioneel was. Volgens sommige critici vond de overgang van modernisme naar postmodernisme in de late 20e eeuw plaats, toen werd ingezien dat deze waarheid in feite nooit onthuld kan worden. Is een brede avant-gardistische beweging van de eerste helft van de 20e eeuw. Men zocht antwoorden over de aard van de kunst en het leven.
Tot de typisch modernistische kunstenaars behoren: Fauvist Henri Matisse, Kubist Pablo Picasso, suprematist Kasimir Malevitsj en expressionist Wassily Kandinsky en de Hongaar László Moholy-Nagy, die de basisopleiding gaf aan de eerste grote modernistische kunstopleiding Bauhaus. Vele modernisten zijn echter niet in een isme te vangen. De vijf genoemde grootheden ontwikkelden hun manier van kunst maken steeds weer.
