Pictologie: goede en valse kunst herkennen

Maurits Michiel van Dantzig (Rotterdam 1903 - Amsterdam 1960) was een Nederlandse kunsttheoreticus, restaurator en kunstschilder. De meeste mensen in de kunst kennen hem echter van zijn theorie over goede versus valse schilderijen: de pictologie. Bij tentoonstellingen verwonderde hij zich over de subjectiviteit van recensenten. Om het te objectiveren schreef hij het boek Schilderkunst, maakwerk, vervalsching. In 1938 concludeerde Van Dantzig dat op de Haarlemse Halstentoonstelling slechts 33 werken met zekerheid aan Frans Hals konden worden toegeschreven. Bij zijn speurwerk naar vervalsingen ontdekte hij ook dat het door Museum Boijmans van Beuningen aangekochte schilderij 'De Emmaüsgangers' van Johannes Vermeer een vervalsing was van Han van Meegeren, de meestervervalser.

Bij het beoordelen van de echtheid van schilderijen ontwikkelde hij een vragenlijst. De criteria die hij hanteerde zijn erg goed te gebruiken voor het beoordelen van een schilderij en geeft verrassende inzichten en gespreksstof over een schilderij.

Kwaliteit schilderijen beoordelen

De belangrijkste vraag is om de kwaliteit te beoordelen is of het werk met gevoel is geschilderd en er sprake is van één compositie. Het werk moet geïnspireerd zijn. Hebben de mensen die zijn afgebeeld karakter en  onderling contact? Zijn alle onderdelen van de compositie met aandacht gedaan en is er samenhang in diepte en verhoudingen? Het werk moet zichtbaar ontstaan zijn in één proces waarbij de kunstenaar op elk onderdeel grip heeft gehad op de situatie. Het gaat uit van het leven en niet van een eerder gemaakt kunstwerk. Vervalsing zijn vaak doordacht en bestaan uit delen en maniertjes en gaat uit van een het schilderij om het te kopiëren. Bij een goed schilderij is er balans tussen de contrasten:

Uiteraard kijken we bij de beoordeling, net als Van Dantzig, ook naar de kenmerken van een schilderij en de materialen (doek, spieraam, nietjes/spijkers, verf). Kloppen de gebruikte materialen bij de tijd, is de signatuur echt (staat het op de juiste plek bijvoorbeeld onder de vernis), is het in de stijl van de kunstenaar, is het een origineel werk, kennen we de geschiedenis/herkomst en kunnen we een garantie geven op deze punten. Zo niet dan kopen we het niet en bieden het hier dus ook niet aan. Schilderijen zijn unieke kunstwerken en koop je daarom niet voor een paar stuivers. Pas op in de kunsthandel is zo’n 20% vals. Geoefend oog haalt ze er heel vaak uit. Beginners op de kunstmarkt leren met vallen en opstaan.

In het boek Zelf kunst kopen van Ard Huiberts en Sander Kooistra hebben ze meerdere voorbeelden naast elkaar gezet die verhelderend werken. Hier een  een werk van Zoetelief Tromp en een kopie eronder als illustratie.